BUKALEMUNLAR
Bukalemunu ilginç kılan tek özellik, rengi
üzerindeki şaşırtıcı değişiklikler değildir. Bukalemun, onu yırtıcı bir
hayvan kılan pek çok özelliğe de sahiptir. Hareketli gözleriyle avını
çok iyi gözleyebilir. Tek başına diğerinden bağımsız hareket edebilen
gözleri konik bir kas yapısının içindedir ve böylece 1800′lik bir açıyla
öne, arkaya ya da tam aşağıya bakacak şekilde dönebilir. Bukalemun
böylece çevredeki böceklerden bir gözünü ayırmazken, diğeriyle de
sürekli olarak gelebilecek tehlikeleri kollayarak kendini korur.
Bukalemunlar; Chamaeleonidae familyasına bağlı
kertenkelelerdir ancak, bir çok yönden öbür kertenkelelerden
farklılıkları bulunduğundan, bazı bilim adamları kertenkeleleri
Rhiptoglossa alttakımına dahil ederler.
Bukalemunları diğer kertenkelelerden ayıran en önemli özelliği,
ayakların, dilin ve gözlerin alışılmadık biçimleri ve renk değiştirme
özelliğidir.
Bukalemunlar 4 cinste toplanır, bunlardan da yaklaşık 90 kadar tür
çıkar. Bukalemun türlerinin bütün üyeleri, Eski Dünya’da (Yarısından
çoğu Madagaskar adasında, geri kalanlarsa Büyük Sahra Çölü’nün
güneyinde) yaşarlar. Chamaeleo chamaeleon türü ise Akdenizin İspanya ile
Suriye arasındaki bölümünde yaşar.
Bukalemunların büyük çoğunluğu Chamaeleo cinsinde toplanır bunlar
ağaçlık ve makilik alanlarda yaşarlar. Brookesia cinsine girenler, yer
altında ya da kayalıkların arasında yaşarlar. Leandria ve Evoluticauda
cinslerin ise kuyrukları Chamaeleo cinsindeki gibi kavrayıcı değidir.
Bukalemunların uzunlukları 8-60cm. arasında değişse de genelde
uzunlukları 30 cm. kadardır. Çok yavaş yürürler bir dal üzerinde
dakikada en fazla 12 adım atabilirler. Dilleri boylarının yaklaşık 1-1.5
katı uzunluğundadır ayakları ve kuyrukları ise dalları kavrayacak
şekilde gelişmiştir. Gözleri birbirlerinden bağımsız hareket edebilir,
yani bir gözüyle yukarı bakarken diğeri ile aşağıya bakabilir.
Derilerinin rengi sarı, yeşilin çeşitli tonları, kiremit
kırmızısı, kestane rengi ve siyaha dönüşebilir, hatta bulunduğu yerde
görünmemesini sağlayacak benekler veya çizgiler oluşabilir.
Bütün bukalemunlarda olduğu gibi Chamaeleo chamaeleon’un da vücudu
yanlardan basıktır. Parmaklar ikisi bir arada üçü bir arada bitişmiştir
ve kavrayıcı bir kıskaç şeklindedir. Gövdenin üst ve orta kısmında daha
büyük pulların meydana getirdiği uzunlamasına bir sırt çıkıntısı vardır.
Vücudun alt tarafında çeneden kuyruğa doğru uzanan ve biraz daha iri
pullardan oluşmuş açık renkli bir çizgi vardır.
Renk ve deseni sabit değidir, duruma göre, yeşil, gri, kahverengi, siyah
ve bunların çeşitli tonlarına değişebilir. Zemin rengi üzerinde, koyu
veya açık renkte şerit veya lekeler bulunur. Karın altında çeneden anüse
kadar uzanan sarımsı çizgi çoğunlukla renk değiştirmez. Erginlerin boyu
24-30cm. arasındadır.
Bukalemunlar ağaçlarda yaşarlar. Kavrayıcı ayakları ve kuyruğu ile
dallar üzerinde rahatlıkla hareket edebilirler. Avlanmak için dalda
sakin olarak durur, yakın bir mesafede bir böcek görürlerse, dilini
birden dışarı fırlatarak avını yakalarlar. Dişi bir seferde 20 kadar
yumurtayı toprağa kazdığı bir çukura bırakır, Elipsoid şeklindeki
yumurtaların boyu 18-20mm. kadardır. Türkiye’de Akdeniz bölgesi ve Ege
bölgesinin sıcak ve ağaçlık biotoplarında bulunur.
Doğanın Renk Cambazları
Bukalemunların deri rengi sarı, yeşilin çeşitli tonları,
kiremit kırmızısı, kestane rengi ve siyaha dönebilir, hatta deri
üzerinde benekler ve çizgiler oluşabilir. Gözleri birbirinden bağımsız
olarak döner. Gözlerden biri yukarı ve sağa odaklanırken diğeri aşağı ve
sola bakabilir ve 360 derecelik görüş alanı vardır. Bu özelliğini
avının uzaklığını hesaplamada kullanır. Solucan şeklinde olan dil,
bukalemunun vücudundan daha uzun olup, dillerinin ucu sürekli olarak
yapışkan bir sıvı ile nemlendirilen piston şeklinde yumruya sahiptir.
Günümüzde bulunabilen ve pet hayvanı olarak yetiştirilen
bukalemun ırkı peçeli bukalemunlardır. Bakımları için tüneyebilecekleri
uzunlukta bir kafese, ilave ısı ve ultraviyole ışığı kaynağına, damlama
tarzında akan su kaynağına ve beslenme için çeşitli böceklere
gereksinim duyarlar.
Peçeli bukalemunların doğal yaşam alanı Yemen’in batısı ile Suudi
Arabistan’ın güneyindeki dağlık bölgeler kenarında su birikintisi,
yeşilliğin ve dolayısıyla böceklerin bulunduğu yerlerdir. Bu bölgeler
nisbeten daha nemlidir ve çevre sıcaklığı 20-43 0C arasında değişir.
Yapraklardan sızan damlaları dilleriyle emerek su içerler. Bukalemunları
sabah serinliğinde güneşlenirken, ağaç dalları ve çalılar üzerinde
görmek olasıdır.
Nasıl Avlanırlar?
Avlanacakları zaman avlarına sessizce yaklaşırlar,
gözlerini avlarına odaklarlar ve bir dil boyu kadar yaklaştıklarında
ağızlarını yavaşça açarlar, dil kemiği ileriye doğru sürülür ve dilin
üçte ikisi çok hızlı şekilde ileriye doğru fırlatılır. Dilin ucundaki
yumru avına yapışır. Sonra dil ağza çekilir. Bukalemunlar böcek yiyerek
beslenirler. Yaşayabilmeleri için günde en azından 20-30 canlı sinek,
7-8 orta boy canlı çekirge ya da 10 kadar ufak canlı hamamböceği ile
beslenmelidir.
Neden Renk Değiştirirler?
Erkekler ve dişiler arasında bazı yapısal görünüm
farklılıkları vardır. Erkekler 45-60 cm, dişiler 30 cm uzunluğundadır.
Her iki cinste de renk değiştirme özelliği vardır, fakat erkekler daha
parlak görülür. Renk değiştirme sinirsel uyarımlarla denetlenir.
Bukalemunların rengi sağlık durumuna, bölgesine yapılan saldırılara,
üreme dönemine, deri değiştirme dönemlerine, yaşa, cinsiyete, çevre
sıcaklığına, ışığa ve mevsime göre değişiklik gösterir. Korku ve
sinirlenme halinde ani ya da kademeli renk değişikliği meydana gelir.
Yalnız Yaşarlar
Yaşam süreleri erkeklerde 7-10, dişilerde 4-6 yıldır.
Bukalemunlar yalnız yaşayan hayvanlardır. Yanlarına başka bir bukalemun
konulduğunda strese girip iştahsız hale gelirler. Bukalemunlar ürkek ve
yavaş hareket eden canlılardır. Korkutulduklarında tıslar ve renk
değiştirirler. Tutulduklarında strese girip hastalanabilirler. Ele
alınmak istendiğinde sırt, boyun ya da kuyruğundan tutulmamalıdır.
Bukalemunun kendiliğinden ele tırmanmasına izin verilmelidir.

Akvaryum tarzında camdan yapılan kafesler bukalemunlarda
strese neden olduğundan kafesler camdan başka bir materyal kullanılarak
yapılmalıdır. Kafeste bukalemunun tırmanabileceği dallar yeşil bitkiler
bulundurulmalıdır. Çevre sıcaklığı gündüz 26.5 0C, gece 210C,
güneşlenme alanı 32-37.5 0C olmalıdır. Isıtma için 75 wattlık lamba ve
reflektörden yararlanılır. Geceleri gerekli ısıya ulaşmak için oda
ısıtıcıları ve kızılötesi lambaları kullanılabilir. Direkt güneş ışığı
D3 vitamini sentezi için uygundur fakat aşırı sıcaktan kaçınılmalıdır.
Direkt güneş ışığına alternatif olarak full spektrumlu ultraviyole
lambaları kullanılabilir.